Franchise Sistemi

Markasını büyütmek isteyen her girişimcinin görevi Franchise sistemini iyi öğrenmek ve tam anlamak olmalıdır.Buradan vereceğimiz kısa açıklamalarla buna katkıda bulunabilmeyi umuyoruz.

 FRANCHISE NEDİR

 Franchise (veya franchising), bir sistem ve markanın imtiyaz hakkı sahibinin, belirli süre, koşul ve sınırlar içinde, işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin sürekli disiplin ve destek sağlayarak, belirli bir bedel karşılığında, bağımsız yatırımcılara sistem ve markasını kullandırmasına dayanan, uzun vadeli ve sürekli bir iş ilişkisidir.

Franchise sisteminin üç ana unsuru vardır:

 Sistem / marka: Franchise vermek için öncelikle ortada başarılı çalışan bir işletme, denenmiş bir sistem, tanınmış bir marka olmalıdır. Ancak başarısı kanıtlanmış bir iş başkalarına satılabilir. 

 Disiplin / destek: Taraflar aralarında uzun süreli bir anlaşma yaparlar. Sistemin uygulama esasları net olarak belirlenmiştir.  Aynı markayı taşıyan her işletmede standart ürün ve hizmet sunulur. Hizmet kalitesini sağlamak için başlangıçta ve sonrasında çalışanlara ve yatırımcılara sürekli eğitim verilir. İşletme süresince sıkı denetim uygulanır.

 Bedel: Yapılan işi “franchise” olarak adlandırmak için, franchise verenin, franchise alan yatırımcıdan bir bedel alması şarttır. 

Franchise, esasen bir “pazarlama” yöntemidir. Yalnız burada pazarlanan bir ürün veya hizmet değil, bir sistemdir. 

 KAVRAMLAR

 Franchise veren ve alan, basitçe iki taraf olarak görünse bile, yetkilerine ve üstlendikleri işlere göre değişik şekillerde adlandırılırlar.

 Franchise veren (franchisor, franchiser)

Sistemin ve markanın haklarına sahip olan ve franchise anlaşması ile bu hakları üçüncü yatırımcılara kullandıran kişi veya kuruluştur.

Franchise veren, sistemi kuranın kendisi olabileceği gibi, sadece franchise haklarını satma yetkisine sahip bir başkası da olabilir.  Franchise veren, sistemin gereği olan araştırma, eğitim, denetim, vb. gibi destekleri üstlenir.

Franchise alan (franchisee)

Sistemin ve markanın belli bir satış-hizmet noktası ve/veya bölgesi için haklarını anlaşma ile alarak uygulayan bağımsız yatırımcıdır.

 Bölge franchise alan (area franchisee)

Franchise veren, pazarın belli yükümlülüklerini ve haklarını belli bir coğrafi alanda bölge franchise alana devreder. Bölge franchise alan bazı sistemlerde alt franchise alanlara işletme açtırabilir, bazı sistemlerde sadece kendisi işletmeler açabilir. 

 Alt franchise alan(sub franchisee)

Bölge franchise alan tarafından sistemi ve markayı kullanma hakkı anlaşma ile verilen kişi veya firmadır.

Bazı sistemlerde anlaşma doğrudan bölge franchise alan ile alt franchise alan arasında yapılırken, bazı sistemlerde franchise veren anlaşmaya kendisi taraf olmaktadır.

Masterfranchise alan (master franchisee)

Yurt dışında geliştirilmiş bir sistem ve markanın belli bir ülkede kullanma haklarını alan kişi veya kurumdur. 

 Sistem (franchise system)

Franchise ilişkisi kapsamındaki kural ve görevlerin bütününü tanımlar. Faaliyet konusu perakendecilik işinin yer seçimi, kurulması, işletme prosedürleri, satış teknikleri, markaların kullanımı, personelinin eğitimi, işletmenin denetimi, franchise alanların seçimi, franchise anlaşması gibi konular belirlenir.

 İşletme (outlet, store)

Perakende işinin yapılmasına kullanılan fiziki ortamı tanımlar. Genellikle ürün veya hizmet satışında kullanılan mağaza, dükkan, restoran, otel, ofis, depo gibi yapılardır. 

Franchise giriş bedeli (royality, lumb sum fee)

Franchise alanın, sisteme girmek için başlangıçta franchise verene ödediği bedeldir.

 Franchise kullanım bedeli (franchise fee)

Franchise alanın işletme süresince sistemi ve markayı kullanması karşılığında franchise verene ödediği bedeldir. Genellikle aylık bazen haftalık alınan bedel cironun veya karın belli bir oranı olabileceği gibi,  aylık sabit bir ödeme de alınabilir.

 Reklam fonu (advertising fee)

Çoğu sistemlerde merkezden yapılan toplu reklam harcamaları için bir fon kurulur ve işletmelerden katkı bedeli toplanır. Bu bedel genellikle ciro ile orantılı tanımlanır.

FRANCHISE NASIL VERİLİR

Franchise verenler üretici ise malını daha iyi sattırmak için, perakendeci ise yatırıma ve yönetime yetişemediği yerlerden gelir elde etmek için bu işi yaparlar, bildiklerini başkalarına öğretir, markalarını paylaşırlar

 Franchise veren, öncelikle işletmenin prototipini kendisi başarıyla uygulamalı, para kazanıldığını göstermelidir.

 Franchise alanların ve markanın başarısını birlikte gözeten bir bölge koruma politikası olmalıdır.

 Franchise sisteminde verilecek destekler, eğer franchise alanlar işi bilenler arasından seçilecekse sınırlı tutabilir ama, bilmeyene iş kurduracaksa seçme, eğitme ve destekleme konusunda franchise veren azami gayreti göstermelidir. Aksi halde başarısızlık franchise alanın değil verenin olur.

 Franchise verenin bir yayılma planı olmalı ve buna uygun davranmalıdır.

 Franchise alanları denetlediği gibi, kendi ekibini ve sistemini de denetlemelidir.

 Franchise verme öncesinde iyi hazırlık yapılmalı, ürün, marka, yer seçimi, dekorasyon, tedarik yeniden değerlendirilmelidir. Bugünün değil yarının rekabet ortamı göz önünde bulundurularak plan ve fizibilite yapılmalıdır.

El kitabı, eğitim ve denetim birbirini tamamlamalı, destek olmalıdır.

 Denetim birçok açıdan birden yürütülmelidir. Ürün ve hizmetler , bina ve ekipman, ticari sonuçlar, idari ve mali durum ayrı ayrı ve uzmanları tarafından denetlenmelidir. Operasyonel denetimi yerinde destek anlamında saha elemanları yapmalı, belli aralıklarla operasyonel teftiş anlamında başka bir ekip yürütmelidir. Mali denetimi uzmanlar yapmalı, franchise alanın firmasının mali durumu izlenmelidir. Gizli müşteri ölçümü yapılmalı, belli sıklıkta müşteri gözüyle izlenmelidir.

FRANCHISE ALANI İNCELEME

 Franchise alanın araştırılması en önemli aşamadır. 

 Franchise alan adayı, öncelikle kendi isteklerini, potansiyelini ve yola çıkıştaki amaçlarını iyi değerlendirmelidir. 

Franchise alan, işten ne beklediğini net ifade etmelidir.

Franchise alan adayları, yapacakları işin karakterlerine uygun olmasına dikkat etmelidirler.

İşin başında durmaktan, insanlarla ilişkiye girmekten sıkılmayan, küçük bir ekibe liderlik edip motive etmekten hoşlanan,  kendini motive etmeyi beceren bir yapıda olmalıdırlar.

Kurallara uymaya hazır olmalıdırlar. Kuralların içerisinde gelişmeye açık düşünmek, uygulamadan önce önermek, izin almak ağır gelmemelidir.

İyi yönetici olmalı, işletmeyle, çalışanlarla, tedarikçilerle başa çıkabilmelidirler

İyi satıcı olmalı, müşterilerle bizzat ilgilenmeli, isteklerini veya şikayetlerini anlamalı ve çözmelidirler.

FRANCHISE VEREN NEYE GÖRE SEÇER

 Esasen franchise satmak, kolay bir iştir. Çünkü markanın büyüsüne, işleyen dükkanların hevesine kapılan girişimciler franchise almak için ısrarcı davranırlar. Zor olan, franchise almak isteyenler arasından en doğru adayı seçmektir. Yanlış seçim sıklıkla kötü işleyen bir dükkan, memnuniyetsiz bir yatırımcı, sürekli sorun çıkaran bir işletme ve eninde sonunda ya kapanan, veya devredilen bir franchise demektir.

 Maddi yeterlilik, aranan önemli şartlardandır. Franchise işletmenin gerektirdiği yatırımı borçlanmadan yapabilecek gücü olmalıdır.Ödemelerini aksatmamalıdır.

 Sorun yaşatmayacak olmak, önemli bir kriterdir. Kurallarla ve sistemle uyum içinde çalışacak, franchise verenin çalışanlarıyla ekip havasına girecek, arada destek alamasa da kendi sorunlarını çözebilecek, yerine göre kendi geliştirdiği çözümleriyle sisteme yenilkler getirecek kişiler tercih edilmelidir.

 Müşteri şikayeti getirmeyen işletmeler değerlidir. Çoğunlukla müşterilerle doğru yöntemle muhatap olunduğunda şikayetler anında yerinde çözülür. Franchise alan merkeze şikayet yansıtmayacak kadar iyi müşteri ilişkileri yürütebilmelidir.

 FRANCHISE ALAN NEYE PARA ÖDER

 Franchise zincirine girerken neye para ödendiği şöyle sıralanabilir.

·    Hemen başlayacak, hemen müşterisini bulacak, hemen öğrenilecek hazır bir işe girilmektedir. Bir anlamda hazır iş devralınmış gibi olmaktadır. İşe çok yabancıysanız ve başka türlü giremeyecekseniz, bu devrin değeri sizin için yüksektir.

·    Satılan bir malın belli bir bölgede satış tekelini alacaksınız. Mal kendiliğinden veya az zahmetle satıyorsa, yeterli kar bırakıyorsa, bu bir bedel ödemeyi gerektirecek kadar değerlidir. Eğer siz satmak için aşırı efor gösterecekseniz, aynı eforu gösterdiğinizde ne olsa satabiliyorsanız, ürün tekelinin sizin için bir anlamı yoktur.

·   Yıllara dayanan deneyim, el kitabı ve eğitimle aktarılmaktadır: Eğer ortada yazılmış bir kitap, tutarlı bir eğitim, güvenilir bir kadro yoksa, söz konusu deneyim var olsa bile aktarılamaz. Kendiniz çabalayıp öğrenmek zorunda kalırsınız. Bunun için bir bedel ödemeniz gerekmemelidir.

·    Ticari sırlar aktarılacaksa, ortada gerçekten sır sayılacak kıymette bir bilgi olmalıdır. Eğer herkesin bildiği, düşük ücretli bir uzmanı alınca erişilen bilgiler söz konusuysa bunun için yüksek bedel ödemek gerekmemelidir.

·    Marka kullanım hakkı belli bir süre için kiralanmaktadır. Eğer marka değerliyse, tüketici nezdinde itibar görüyorsa bu bir değer ifade eder. Tüketici farkında değilse veya umursamıyorsa, markanın değerinden söz etmek olanaksızlaşır. Kendi markanızla iş yapmanız halinde hiç olmazsa günden güne değer kazanacak olan sizin markanız olur.

·    Zorluklar yaşandığında merkezden alınacak desteğin değeri büyüktür. Bazen toplu iş gönderir kar sağlar, bazen akıl verir tasarruf sağlar, bazen sadece önlem aldırır riski yok eder, ama muhakkak her franchise alan için farklı değerde bir maddi karşılığı vardır. Eğer ihtiyaç duyduğunuzda destek alamıyorsanız, bu karşılığı yok sayabilirsiniz.

·    Toplu reklam ile önemli bir avantaj sağlanır. Kendi başınıza yapacağınız reklamın değerini hesaplayın, iş olarak geri dönüşünün toplu reklam yapıldığında daha etkin olacağını varsayın, belli bir değer biçin. Eğer firma reklam yapmıyor veya etkisiz reklamlara para harcıyorsa, bu değeri yok saymalısınız.

·    Tedarik kolaylığı, sistemin gereği olması gereken bir avantajdır. Mal az sayıda kaynaktan, kalite, eksik, fire sorunu yaşatmadan temin edilmelidir. Buradan sağlanacak zaman ve yanılma payı tasarrufu maddi bir değer olarak alınmalıdır. Eğer sistemdeki ürünleri franchise alan kendi becerisi ile tedarik etmek zorunda kalıyorsa veya topluca tedarik edilen ürünler kendi bulacağından daha pahalıysa, bu fark derhal eksi hanesine yazılmalı, değerlendirmeye öyle alınmalıdır.

·    Denetim, franchise zincirlerin verimliliğinin güvencesidir. Denetimler yapıcı, yanlışları önleyici, destek olucu mahiyette sürdürülmelidir. İşletmenin diğerleriyle ve geçmişteki kendi durumuyla rakamsal karşılaştırması denetimden çıkmalıdır. Eğer denetim yasak savma kabilinden, nesnel gözlemlere dayanmayan, “teftiş” havasında yapılıyorsa, bu franchise alan için önemli bir değer kaybı ve risk unsurudur.

·    Franchise anlaşması ile uzun süreli bir bağlantı yapılmaktadır. Sürenin kaç yıl olduğu, uzatılmasındaki şartlar, biterse ne olacağı iyi anlaşılmalıdır. Sanki anlaşma bittiğinde işletmenin hiçbir değeri kalmayacakmış, franchise alan ceketini alıp çıkacakmış gibi hesap yapılmalı ve süre içinde edilecek karlar hesaplanmalıdır. Gerisi için hiçbir güvence olmadığı unutulmamalıdır.

·    Franchise verenin geçmişte kaç işletmesinin kapandığı, kaç işletmecisinin devrettiği, kaçıyla mahkemelik olduğu tam bilinmelidir. Herşey iyi gözükse bile, sizin de sorun yaşama olasılığınız aynı oranda mevcuttur.

 KİMDEN ALIYORSUNUZ

 Franchise alırken kiminle muhatap olduğunuza dikkat edin.

 Sistem hakkındaki bilgileri aldığınız kişilerin işe ne kadar vakıf olduğunu, bilgilerin yaşanmış olaylara mı dayandığını, kulaktan dolma bilgiler mi olduğunu, bir başkasının süzgecinden geçip mi verildiğini, ne derede doğru olduğunu araştırın.

 FİYATI DEĞERLENDİRME

 Franchise verenler, başlangıçta talep ettikleri giriş bedelini bazen belli hesaplara dayandırarak bulurlar, bazen de talebe ve rakiplere bakıp belirlerler.

 Franchise giriş bedeli ve kullanım bedeli, borsa fiyatı gibi veya rakiplere göre belirlenemez. İş yapmak isteyen girişimci, işin getirisine göre karar verir. Yatırımına en hızlı ve güvenli geri dönüşü sağlayacak olan işi seçer.

Kendi çabası ve bilgisiyle yapacağı işin geri dönüş süresi 1 yıl olacaksa, markalı ve güvenli olduğu için franchise işin 2 yılda geri dönmesine razı olur, ama 5 yılı göze almaz.

 Küçük boyutlu bir perakende yatırımının geri dönüşünün işi kendiniz yaptığınızda 1-2 yıl, franchise alındığında 2-3 yıl olması ülkemizde yatırımcılar tarafından normal karşılanmaktadır. Bu esasen çok kısa bir süredir ve tamamen yüksek karlılıkla çalışılmasından kaynaklanmaktadır. 

Hesabı yaparken yatırım yaklaşık bilinir, gelir tahmin ve umut edilir. Bu konuda varsayımlarla değil, büyüklük ve çevre olarak benzer işletmelerin yaptıkları gerçek cirolarla yola çıkmak daha sağlıklı olacaktır. Ancak sonuçta yapılacak ciro ve kar işletmecinin becerisine kalacaktır, başka işletmenin karlı çalışması ancak ölçü olabilir, garanti olamaz.

ANLAŞMA VE PAZARLIK

Üretim, işletme ve pazarlamadan oluşan bir sistem olan franchising, franchise veren ile franchise alan arasında ilk tanışma ve temasla başlar, müzakerelerle gelişir, sözleşme imzalanması ile yürürlüğe girer.

Eğer iş karlı, franchise alan memnun, franchise veren ilgiliyse, ilişki pürüzsüz yürür. Franchise alanın, sözleşmeyi detaylı okumadan ve incelemeden,hukuki destek almadan  imzalamaması gerekir.

YASALAR

Franchising anlaşması, sürekli borç ilişkisi doğuran atipik bir sözleşmedir.   Franchise anlaşmasına uygulanan mevzuat, şunlardır:

Rekabet Kanunu

Patent, marka, endüstriyel tasarım, fikir ve sanat eserleri mevzuatı

Borçlar Kanunu

Medeni Kanun

Türk Ticaret Kanunu

Vergi Usul Kanunu

Tüketiciyi Koruma Kanunu

Av.Pelin ŞENOL BARUH           

Makaleler